Omgaan met rouw en verdriet

Je kan niet leven zonder te sterven en je kan niet sterven zonder te hebben geleefd. We krijgen allemaal wel eens te maken met een verlies: van een partner, zoon of dochter, broer of zus, vriend of vriendin, … Hoe ouder we worden, hoe meer het sociale net rondom ons afbrokkelt. Verlies is aldus een centraal thema in het leven van ouderen. Dit maakt het niet gemakkelijker om iemand te verliezen, integendeel: op latere leeftijd iemand dierbaar verliezen is keihard. Toch ziet de buitenwereld dat vaak heel anders. Er heerst veel stil verdriet onder ouderen. Met de vergrijzing groeit dat verdriet en aandacht voor rouw is er nauwelijks. “Het is ondertussen al een half jaar geleden. Je zou er onderhand toch over moeten zijn”, is geen uitzonderlijke uitspraak. Personen in rouw zouden over hun verlies moeten kunnen praten, maar hoe doe je dat, als er niemand is om te luisteren?

De duur van een rouwproces

In de huidige prestatiemaatschappij wordt vaak gedacht dat rouwen enkele maanden in beslag neemt. Als je na een half jaar nog veel verdriet hebt, moet er zeker iets mis met je zijn. Dit klopt niet. Uit onderzoek blijkt dat de moeilijkste fase in een rouwproces meestal pas drie maanden na het overlijden van een geliefde volgt. De meerderheid van de mensen heeft verder het grootste deel van het rouwproces doorworsteld na één tot twee jaar. Ze hebben zich dan neergelegd bij de nieuwe situatie en kunnen opnieuw een beetje genieten van het leven. Dit betekent echter niet dat ze klaar zijn met rouwen en niet meer dagelijks denken aan de overledene. Rouwen doe je eigenlijk je leven lang; en de ene dag heb je het wat zwaarder dan de andere. Ook al zijn er reeds enkele jaren verstreken, de oude pijn kan nog steeds de kop opsteken bij bijvoorbeeld een verjaardag of een feestdag. Ook de start van een nieuw rouwproces zorgt ervoor dat oude gevoelens kunnen terugkomen. We kunnen dus stellen dat de wonde van verlies stilaan dichtgroeit, maar regelmatig opnieuw wordt opengekrabd door herinneringen en festiviteiten.

Gevoelens bij rouw

Wanneer je in rouw bent, verwacht iedereen dat je verdrietig bent. Gevoelens van verdriet komen ook bijna altijd voor in een rouwproces. Maar rouw roept ook andere gevoelens op, zoals woede en daarmee gepaard gaande agressie, schuldgevoelens, ontkenning, eenzaamheid, schaamte of angst. Hoewel deze gevoelens tegenstrijdig aanvoelen, behoren ze evenzeer tot een normaal rouwproces. En hoe gek het ook klinkt, zelfs positieve gevoelens zijn mogelijk tijdens een rouwproces.

Als je in rouw bent, betekent het dus niet altijd dat je pijn moet voelen. Rouwen is ook af en toe de pijn vermijden. Als je in rouw bent, haal je samen met anderen herinneringen op, ga je het graf bezoeken en denk je vaak aan de overledene. Dit zijn allemaal activiteiten die behoorlijk pijnlijke gevoelens oproepen. Het is echter ook belangrijk om in een rouwproces herstelgerichte activiteiten op te nemen, zoals gaan sporten of een koffie gaan drinken met je vrienden, waarbij je alles even vermijdt. Het is tevens oké om even niet aan de overledene te denken zonder je daarbij schuldig te voelen.  

Wist je trouwens dat rouwen niet enkel invloed heeft op je emoties? Rouwen beïnvloedt eigenlijk ons hele functioneren. Sommige personen in rouw ervaren bijvoorbeeld problemen met concentratie of vertonen een ander gedrag, zoals zich volledig isoleren van de buitenwereld. Zelfs fysiek kan je ondervinden dat je in rouw bent. Zo ervaren sommige mensen in rouw letterlijk hartpijn, voelen ze zich slap of hebben ze last van gespannen spieren. 

Rouw bij ouderen

Als we denken aan rouw, denken we automatisch aan iemand die overleden is. Rouwen doe je echter altijd na een verlieservaring. Zo start er na een ontslag, een liefdesbreuk of het verlies van fysiek functioneren ook een rouwproces. Vanuit dit perspectief, worden ouderen veel vaker geconfronteerd met verliezen dan jongeren. Ze worden immers getroffen door een combinatie van verlieservaringen: verlies van gezondheid, verlies van fysieke kracht, verlies van maatschappelijke status, enzovoort. Als daar nog eens het verlies van een dierbare bij komt, kan de oudere daarvan enorm uit balans raken. Terwijl de buitenwereld zich richt op enkel het verlies van de dierbare, heeft men niet door dat er nog andere verliezen spelen. Dit kan ervoor zorgen dat de oudere niet goed wordt begrepen. Het is dus belangrijk dat iedereen zich er bewust van is dat rouwen niet enkel betrekking heeft op een overlijden. 

Rouwen is verder een sociaal proces: je doet het niet alleen. Je omgeving heeft een grote invloed op je rouwproces. Emoties en gedrag tijdens een rouwproces worden beïnvloed door de reacties van de omgeving. Hoe meer steun je krijgt en hoe vaker je erover kan praten, hoe groter de kans dat het rouwproces niet te complex wordt. Hoewel erover praten dus één van de belangrijkste aspecten bij de verwerking van een verlies is, zijn er heel wat ouderen die quasi alleen staan met hun verdriet, doordat ze bijvoorbeeld geen kinderen hebben die op bezoek komen om erover te praten. Daarnaast willen ouderen vaak de omgeving niet te veel belasten met hun verdriet, dus houden ze het voor zichzelf. Bovendien is er een trend gaande in onze maatschappij, waarbij de dood en het daarmee gepaard gaande verdriet onvermijdelijk zijn en bijgevolg geminimaliseerd worden. Praten over de dood en rouw voelt ongemakkelijk aan en lijkt zelfs taboe. Toch is praten uitermate belangrijk, op elke leeftijd. 

Wil je graag eens met iemand praten? Bij tele-onthaal kan je 7 dagen op 7, 24 uur op 24 terecht. Bel naar 106 om je hart te luchten. Je kan ook elke avond chatten via www.tele-onthaal.be.