Ouderen staan samen sterk in de brede adviesraad

Vandaag zijn we 2020. Het beleid, de samenleving en de praktijken zijn inmiddels grondig gewijzigd. Gemeenten hebben meer hooggeschoolde vakambtenaren dan vroeger. Ook de regelgeving en procedures zijn complexer geworden. Het managementdenken baart nieuwe structuren - denk aan het managementteam en de  integratie van het OCMW -, een gedisciplineerde beleids- en beheerscyclus en een globale meerjarenplanning, waar elke doelgroep haar eigen belangen in moet zoeken. 
Ook de burger evolueerde  van een trouw groepslid naar een minder (zuil)gebonden vertegenwoordiger met meer vrijblijvende engagementen van allerlei aard, als vrijwilliger of betrokken buurtbewoner. Participatie is een caleidoscoop geworden met ‘co-creatie’ en 'doe-democratie' als nieuwe modewoorden. Tegelijk beloven nieuwe onderzoeks- en adviesbureaus een digitaal participatiewalhalla.

Er is meer participatie dan ooit. De Vlaamse overheid moedigt dit aan. In de decreten betreffende het lokaal bestuur, inzake een inclusief Vlaams ouderenbeleid en de beleidsparticipatie van ouderen, betreffende lokaal sociaal beleid en het woonzorgdecreet zit een rode draad: de vraag om burgers en belanghebbende organisaties te betrekken bij het lokale beleid. Voor het lokaal sociaal beleid zijn dat expliciet ook de kwetsbare burgers.

Dat kan uiteraard op tal van manieren. De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) schetst op haar website het waarom en het hoe. Heel wat praktijkvoorbeelden en methodieken passeren de revue. Het zijn instrumenten waarmee het lokaal bestuur burgers kan informeren, betrekken of inzetten rond een thema of project. Het is duidelijk dat participeren meer is dan adviseren. Burgers worden ook uitgedaagd hun ideeën in de praktijk te brengen.

Lokale besturen zijn op zoek naar nieuwe wegen om burgers te betrekken. In het ideale geval ontwikkelt het lokaal bestuur een lokaal participatiebeleid, dat is aangestuurd door de gemeenteraad, na consultatie van de relevante lokale spelers (o.a. adviesraden) en waarvan het kader terug te vinden is in een participatiereglement. Dat is een proces van lange adem en op vele plaatsen is dit kader nog niet rond. Dat hoeft niet erg te zijn zolang men zijn tijd neemt om alle belanghebbenden hun inbreng te laten doen, te leren uit de praktijk en een breed gedragen kader te ontwikkelen.

Wat is nu de rol en relevantie nog van de ouderenraad in dit verhaal?
De lokale ouderenraad is niet decretaal verplicht. Toch zijn er in de laatste 20 jaar zo veel bijgekomen dat bijna elke gemeente er één telt. Aan die groei lijkt een einde gekomen. Meer lokale besturen herdenken hun participatiebeleid en verkennen nieuwe wegen naast de klassieke adviesraden, zoals het samenvoegen van raden, tijdelijke participatie over een concreet project, online inspraakmomenten, enz.

De  Wakkere Burger, een vzw die participatief besturen aanmoedigt, is genuanceerd. Ze ziet aan de ene kant ouderenraden die er niet in slagen alle ouderen te vertegenwoordigen. Ze zijn soms meer bezig met sociale activiteiten dan met advies. Aan de andere kant ziet ze ook de kracht van een goed werkende ouderenraad.

“In Dilbeek werkt de seniorenraad heel goed. Er werd even aan  gedacht ons af te schaffen, maar daar is men snel van teruggekomen. Onze schepen zou ons niet willen missen. We geven veel adviezen, maar doen ook andere dingen, zoals de lessen in mediagebruik: computer, tablet, smartphone. Al 850 ouderen hebben hier gebruik van gemaakt en die zijn heel content tegenwoordig dat ze ermee overweg kunnen. We kunnen rekenen op veel vrijwilligers die we in de watten leggen met een receptie of verwendag. We hebben daar oog voor, ze hebben daar deugd van. Ge wilt niet weten hoe oud onze oudste vrijwilliger is!”
Albert Knaepen, afgevaardigd voor Vief in de Dilbeekse seniorenraad.

De Vlaamse overheid ondersteunt 23 Regionale Platformen Ouderenbeleidsparticipatie (RPO). In deze bijeenkomsten zijn we getuige van wat een goed werkende ouderenraad lokaal kan betekenen.

De ouderenraad vangt op wat er leeft bij de ouderen, signaleert dat en zoekt naar antwoorden op de uitdagingen. Dat is het advieswerk. Maar het is ook een platform waar de belangrijke spelers elkaar vinden. Ouderenverenigingen en -voorzieningen, onafhankelijke geëngageerde burgers en het beleid stemmen in een voortdurende dialoog hun activiteiten af en nemen gemeenschappelijke initiatieven waar elk lid te klein voor is, zoals het invullen  van de ouderenweek of een ouderengids. Ze gebruiken hun netwerk om ouderen te informeren en te sensibiliseren. Ze rekruteren vrijwilligers die ze inzetten bij initiatieven voor ouderen, zoals een telefoonproject. Daarmee bereiken ze ook gemakkelijker kwetsbare ouderen.

Yvette Engels komt namens Vief al jaren naar het regionaal overlegplatform van ouderen in het Pajottenland. Ze is betrokken bij de oprichting van de kersverse seniorenraad in Galmaarden. “ We willen vooral adviseren en meehelpen waar mogelijk”, vertelt ze.  “Onze aandacht gaat in de eerste plaats naar de minst mobiele en oudste medeburgers. Om een goed leven mogelijk te maken voor alle ouderen zullen we het beleid kritisch onder de loep nemen en voorstellen doen.”

Het zijn sterktes die veel kunnen betekenen in een lokaal ouderenbeleid als ze structureel ingebed zijn. Erkenning en ondersteuning door het lokaal bestuur geeft een ouderenraad vleugels.

Perspectief
Een straffe werking geeft de grootste garantie op voortbestaan. Maar niet alle adviesraden slagen daarin. Een hervorming kan zinvol zijn en voor een nieuwe dynamiek zorgen. Samensmelting met een welzijns- of gezondheidsraad is een mogelijkheid. De Wakkere Burger ontwierp een toekomstvisie voor adviesraden, waarin meerdere elementen voor meer kwaliteit kunnen zorgen:

• een vaste kerngroep
• meer open en flexibele structuren: 
  • Open vergaderingen of een jaarlijkse denkdag waar iedereen welkom is.
  • Deelraden of themagroepen. Aansluiten bij de subgroep waar men het meest bij betrokken is, verhoogt de motivatie en het engagement.
• meer inhoudelijke diepgang: tijdig adviezen en voorstellen uitwerken die vooruitlopen op de fasen van de beleidscyclus.
• meer samenwerking:  met het lokaal bestuur en alle relevante lokale partners 
• meer zichtbaarheid en transparantie door bv. alle info voor iedereen openbaar te maken.

In Halle betrekt Eliane Danau de Vief-leden bij de seniorenraad: “Ze werken mee om activiteiten van de seniorenraad vlot te laten verlopen en geven hun aandachtspunten mee, bv. meer groen op straat, meer ontmoetingsplaatsen, toegankelijkheid van gebouwen, mobiliteit… Dat zorgt voor een prima samenwerking, ook met de stad trouwens.”

Er zijn al gemeenten met een deelraad of werkgroep ouderen binnen een grotere participatiestructuur. Een formule die kan werken als die deelwerking voldoende eigen ruimte en ondersteuning blijft krijgen. De kracht van de ouderengroep wordt dan nog steeds benut terwijl de verbindingen met andere groepen de werking verbreden.

Het participatielandschap is in beweging. De Vlaamse ouderenraad volgt de ontwikkelingen met veel interesse op. Zelf doet ze een beroep op de ouderenraden en bereikt ze hen via de regionale platformen. Er is een goede samenwerking.  Ze geeft vorming en verzamelt lokale praktijken in een databank. Uit die samenwerking blijkt het belang van het structurele karakter van de lokale ouderenraad. Zo kan het een duurzaam instrument zijn om met en voor ouderen het lokaal ouderenbeleid te ontwerpen en uit te voeren. Een herkenbaar aanspreekpunt bovendien, zowel voor het beleid als voor lokale ouderen en ouderenverenigingen. 

Annemie Balcaen
Regionale beleidsmedewerker Ouderenbeleidsparticipatie
Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
Afdeling Welzijn en Samenleving