ga terug

Slaagt ChatGPT voor de test? AI en beeldvorming over ouderen.

vrijdag, 13 december, 2024

Tijdens de Digitale week stond het boeiende thema artificiële intelligentie (AI) centraal. Tijdens deze week gaf filosofe en VUB-onderzoeker, Marijke Van Vlasselaer, een voordracht over AI, waarin ze vragen beantwoordde zoals ‘Wat is AI?’ en ‘Wat kan je allemaal doen met AI?’. Uit de voordracht werd duidelijk dat steeds meer en meer mensen AI gebruiken. Die steeds prominentere rol van AI in ons leven roept interessante vragen op, ook bij de medewerkers van Vief. Wat voor beeld schetst AI eigenlijk van ouderen? En draagt het bij aan een inclusieve samenleving zonder negatieve stereotypen?

Met de campagne #denkFOUD wil Vief stereotiepe en negatieve beeldvorming rond ouderen doorbreken. Denk aan vooroordelen zoals ‘Alle ouderen zijn hetero’ of ‘Ouderen kosten de maatschappij geld’. Door dergelijk uitspraken te weerleggen met feitelijke informatie streven we naar een realistisch en inclusief beeld waarin leeftijd geen aanleiding is tot discriminatie.

ChatGPT over de ‘typische oudere’

Maar hoe zit het met AI? Aangezien steeds meer mensen hun informatie uit AI-toepassingen halen, kan dit grote invloed hebben op hoe we ouderen zien en waarderen. AI-gegenereerde beelden worden vaak gemaakt op basis van bestaande datasets. Deze datasets bevatten echter niet altijd een evenwichtige weergave van de werkelijkheid. Ouderen worden bijvoorbeeld vaak afgebeeld als kwetsbaar, passief of afhankelijk. Wanneer dergelijke beelden consequent worden herhaald, kunnen ze onbewust onze associaties en verwachtingen versterken. Deze beelden worden vervolgens onderdeel van onze collectieve verbeelding, een soort gedeeld referentiekader dat bepaalt hoe we een groep begrijpen. Het herhaaldelijk zien van ouderen in stereotiepe situaties kan leiden tot het internaliseren van deze beelden. Het internaliseren van AI-gegenereerde beelden verloopt vaak ongemerkt. Wanneer we zulke beelden zien:

  • Vormt het onze verwachtingen: We gaan onbewust geloven dat wat we zien representatief is voor de hele groep.
  • Beïnvloedt het ons gedrag: Bijvoorbeeld, we behandelen ouderen misschien vaker als afhankelijk, zelfs als ze daar helemaal geen behoefte aan hebben.
  • Wordt het normatief: Het beeld van “de typische oudere” zoals voorgesteld door AI kan als standaard gaan gelden, waardoor andere beelden minder zichtbaar of zelfs als afwijkend worden beschouwd.

We nemen de proef op de som en stelden de vraag aan ChatGPT, een AI-chatbot : Wat is voor jou een typische oudere?

Lees hieronder het antwoord op onze vraag:

Het beeld van een "typische oudere" is sterk afhankelijk van de context, zoals cultuur, gezondheid, sociaal-economische achtergrond en persoonlijke levensstijl. Toch zijn er enkele algemene kenmerken die vaak worden geassocieerd met ouderen, meestal mensen van 65 jaar en ouder. Hier is een beschrijving:

Fysieke kenmerken:

  1. Haar: Het haar is vaak grijs, wit of dunner geworden, al verschilt dit sterk per persoon.
  2. Huid: Rimpels en een dunnere huid zijn gebruikelijke tekenen van veroudering. Ouderen kunnen ook ouderdomsvlekken hebben.
  3. Mobiliteit: Sommigen gebruiken hulpmiddelen zoals een wandelstok, rollator of bril. Anderen blijven fysiek zeer actief, bijvoorbeeld door te wandelen, fietsen of sporten.
  4. Gezondheid: Veel ouderen hebben te maken met chronische gezondheidsproblemen zoals artrose, hoge bloeddruk of diabetes, hoewel sommigen juist opmerkelijk fit zijn.

Psychologische en emotionele kenmerken:

  1. Levenswijsheid: Ouderen hebben vaak veel ervaring en kennis, wat hen een bron van wijsheid en advies maakt.
  2. Nostalgie: Ze reflecteren vaak op het verleden en delen graag verhalen over "vroeger".
  3. Rust en stabiliteit: Veel ouderen waarderen een rustige levensstijl en hechten waarde aan routine en tradities.
  4. Verliesverwerking: Ouderen hebben soms verlieservaringen (zoals overlijden van vrienden of partners) en ontwikkelen vaak een sterke veerkracht.

Sociale kenmerken:

  1. Familiegericht: Veel ouderen zijn sterk gericht op hun familie, zoals kinderen en kleinkinderen, en nemen vaak de rol aan van mentor of verzorger.
  2. Gemeenschap: Sommigen zijn actief in de buurt, vrijwilligerswerk of clubs, terwijl anderen juist een kleiner sociaal netwerk hebben en meer tijd alleen doorbrengen.
  3. Aanpassing aan technologie: Hoewel sommigen moeite hebben met technologie, is er een groeiend aantal ouderen dat actief gebruik maakt van smartphones, sociale media en andere moderne hulpmiddelen.

Hobby’s en interesses:

  1. Vrije tijd: Typische hobby's zijn tuinieren, lezen, breien, koken, puzzelen, kaarten of wandelen.
  2. Reizen: Veel ouderen, vooral gepensioneerden, reizen graag als hun gezondheid dat toelaat.
  3. Zelfontwikkeling: Sommigen blijven leren, bijvoorbeeld door cursussen te volgen, vrijwilligerswerk te doen of nieuwe vaardigheden op te doen.

Dit beeld is natuurlijk niet universeel, en ouderen vormen een zeer diverse groep. Sommigen blijven bijzonder actief en energiek, terwijl anderen meer rust en zorg nodig hebben. De "typische oudere" is dus vooral een mix van ervaring, aanpassing en persoonlijkheid.

Als we het antwoord analyseren, merken we dat er hier en daar stereotiepe denkbeelden insluipen, maar dat deze gecounterd worden door het bijschrift dat dé typische oudere niet bestaat. ChatGPT benadrukt dat ouderen een diverse groep zijn en dat het beeld sterk afhankelijk is van culturele en maatschappelijke contexten. Dit is iets wat Vief met haar campagne #DenkFOUD zeker onderschrijft.

Hoe beeldt AI ouderen af?

Naast teksten kan AI, ook afbeeldingen genereren. We gaven ChatGPT de opdracht om een afbeelding op te maken waar ouderen staan op afgebeeld.

We merken op dat er bij de resultaten nog ruimte voor verbetering is. Een eerste aandachtpunt is dat de afgebeelde ouderen weinig divers zijn op vlak van etnisch-culturele achtergrond, er wordt namelijk een homogene groep afgebeeld. Dit komt niet overeen met de realiteit. In Vlaanderen bijvoorbeeld heeft 1 op 7 van de 65+’ers een migratieachtergrond.

Een tweede kanttekening is dat in 7 van de 9 afbeeldingen de ouderen al zittend worden afgebeeld. Dit is een veelvoorkomend fenomeen, ouderen worden vaak in passieve rollen  (zittend, hulpbehoevend of afhankelijk van anderen) getoond. Dit eenzijdig beeld komt niet overeen met de werkelijkheid, een groot deel van de ouderen zijn actief en autonoom.  Ze reizen, doen vrijwilligerswerk, beoefenen hobby’s en spelen een belangrijke rol in hun gemeenschap.


Afbeelding van Chat GPT     

Wat leren we hiervan?

De antwoorden en beelden van AI hangen sterk af van de vraagstelling. Daarnaast zal ChatGPT niet altijd dezelfde antwoorden geven. ChatGPT slaagde erin om in het algemeen een genuanceerd beeld te schetsen van ouderen. Bij visuele weergaven is er echter nog werk aan de winkel. Inclusieve beeldvorming blijft een gezamenlijke opdracht, zowel voor AI-ontwikkelaars als voor de gebruikers ervan. Het is belangrijk om telkens kritisch om te gaan met AI-resultaten en af te vragen of ze de werkelijkheid weerspiegelen of enkel een stereotiep beeld naar voren schuiven.

ga terug